Historia Cmentarza
Po trzecim rozbiorze Rzeczpospolitej
władze pruskie wydały rozporządzenie, aby wszystkie cmentarze
znajdujące się koło świątyń przenieść poza teren zabudowany. Tłumaczono
to względami epidemiologicznymi. W Bielsku pod nowy cmentarz wytyczono
kilkuhektarową działkę między drogami do Dubiażyna i Bociek. Od
najbliższych zabudowań miejskich teren ten dzieliło około kilometra.
Cmentarz podzielono na cztery kwatery wyznaniowe. Od strony północnej,
najbliżej miasta, znajdowała się część luterańska, dalej następowała
część rzymskokatolicka, unicka i od południa część prawosławna. Pierwsza
wzmianka o pochówku na cmentarzu z dostępnych nam źródeł pochodzi z
1799 r. (księga metrykalna cerkwi Michaj-łowskiej). W dokumencie podana
jest nazwa uroczyska, na którym znajdował się cmentarz – Lubka (nazwa
pochodzi od pobliskiej rzeki Lubki, przylegające do niej łąki i pola
zapożyczyły od niej swą nazwę). Do dziś jeszcze starsi mieszkańcy mówią:
„pochowany na Lubce”.
Niebawem wokół cmentarza zaczęto
wznosić ogrodzenie. Znamiennym jest, że nigdy nie oddzielono od siebie
murem poszczególnych części wyznaniowych. Do dziś część prawosławną i
rzymskokatolicką przedziela (a może łączy?) jedynie wąska dróżka. W
części katolickiej dróżka wyznacza także dawną część luterańską.
Już w dziewiętnastym wieku na
cmentarzu powstawało wiele okazałych nagrobków. Bielsk był przecież
centrum administracyjnym, duchowym i oświatowym rozległego powiatu
bielskiego. W mieście stacjonował ponad tysiącosobowy wojskowy garnizon
pruski, potem rosyjski. W Bielsku mieszkali wreszcie zasiedziali tu
mieszczanie z tradycjami, którym po śmierci rodziny wystawiały drogie,
trwałe nagrobki. Do dziś są one bezcenną pamiątką nie tylko dla rodzin,
ale też dla wszystkich interesujących się dziejami miasta i regionu
niezastąpionym źródłem poznawczym.
Zaczynamy
od cerkwi cmentarnej Św. Trójcy, obecnie parafialnej. Na cmentarz
została ona przeniesiona w 1852 r. z drugiego krańca miasta (obecnie
teren Sz. P. nr 4). Spod cerkwi udajemy do najokazalszego grobowca na
cmentarzu, zbudowanego w formie kaplicy. Spoczywa tu rosyjski pułkownik
Ehrn, zmarły w 1864 r. (nr 2 na planie). Stąd niedaleko do mogiły Marii
Bazyluk-Sośniuk (nr 3), niezastąpionej nauczycielki jęz. białoruskiego w
Sz. P. nr 3 w Bielsku Podl. Za grobowcem pułkownika romantyczny
nagrobek chłopczyka Miti Ozierskiego (nr 4). Nieopodal grób z marmurowym
nagrobkiem pułkownika Nikanora Baranowa (1825-1899)–(nr 5) oraz
nagrobek z piaskowca na grobie pobożnego mieszczanina z bielskich Dubicz
Trofima Antychowicza (zm. 1898). Powracamy w okolice cerkwi. Tu
znajdziemy groby z interesującymi nagrobkami m. in.: o. Lwa Tymińskiego
(nr 7), asesorów Czołowskiego i Zawadzkiego (nr 8 i 9), mecenasa Daniela
Łukaszuka (nr 10), o. Augustyna Taranowicza i jego rodziny (nr 11),
Jarosława Kostycewicza (nr 12), Doroty z Ostasiewiczów (nr 13), kwaterę
grobów mieszczańskiej rodziny Tokarzewiczów (nr 14), najstarszy nagrobek
na cmentarzu, niestety z nieczytelną epitafią (nr 15). Za dróżką na
dalszej części prawosławnej znajdziemy m. in. skromny nagrobek na mogile
Nestora Pierewoja (nr 16), nagrobek z piaskowca? braci Fiedorowiczów z
XIX w. (nr 17) oraz kwaterę mieszczańskiej rodziny Ostasiewiczów (nr
18).
Nad częścią rzymskokatolicką, tak jak nad prawosławną, góruje świątynia
- kościół św. Wincentego a Paulo wzniesiony w 1859 r. (nr 19). Obok
znajdujemy wiele starych, stylowych nagrobków, m. in. kpt. J.
Skokowskiego, zm. 1886 r. (nr 20), grobowiec znamienitej rodziny
prawniczej Kamieńskich (nr 21), nagrobek dziewczynki Jadwigi Furowicz
(nr 22), Ignacego Witerskiego, zm. 1889 – (nr 23), dwa zdewastowane
nagrobki Zabielskich z XIX w. (nr 24). Przy dróżce, na dawnej części
luterań-skiej, znajdziemy jeszcze kilka okazałych nagrobków luteran z
XIX w., m.in. pułkownika armii rosyjskiej Dellingzhauzena – (nr 25) oraz
właściciela
ziemskiego Augusta Spitzbartha (nr 26). Od tych grobów kilka kroków
dzieli nas od wzniesionego w 1947 r. pomnika „Ofiarom Barbarzyństwa”,
upamiętniającego niewinnie rozstrzelanych przez hitlerowców w Lesie
Pilickim.